Nowogród – Gdzie Pisa łączy się z Narwią

W nadchodzącym sezonie na Maratonach Kresowych zadebiutuje Nowogród. Wyścig został zaplanowany na 30 sierpnia 2020r. Termin został wybrany nieprzypadkowo. Po wyścigu będzie można obejrzeć niezwykle widowiskową  inscenizację walk o Nowogród, która co roku gromadzi tłumy widzów.

Gmina Nowogród położona jest w zachodniej części województwa podlaskiego, w powiecie łomżyńskim. Znaczna jej część stanowi Obszar Chronionego Krajobrazu Równiny Kurpiowskiej i Doliny Dolnej Narwi, który uznany został za bardzo znaczący i wskazany do szczególnej ochrony. Powierzchnia gminy wynosi 10098 ha. Zamieszkuje ją 4029 osób. Położenie nad Narwią sprzyja rozwojowi turystyki wodnej. Wspaniałych wrażeń dostarcza wyprawa gondolami z Łomży do Nowogrodu. Cudownie jest powiosłować kajakiem, pychówką lub canoe po rzecznych odnogach.

Miłośnicy militariów mogą przejść szlakiem schronów bojowych SGO „Narew” od Nowogrodu przez Szablak do Łomży. Między Nowogrodem i Szablakiem są znakomite warunki do uprawiania paintball’u. Narew, Pisa i starorzecza stanowią raj dla wędkarzy; ryby biorą prawie zawsze. Zdarza się 40 kilogramowy sum, rzadka brzana, węgorz, jaź. Jesień, to czas grzybobrania, a grzybów ci u nas dostatek. Po wędkowaniu i grzybobraniu zapraszamy na kołduny, parzaki, rejbak i psiwo kozicowe, które usuną zmęczenie i wzmogą siły witalne. Największą atrakcją jest Skansen Kurpiowski w Nowogrodzie położony na wysokiej skarpie nadnarwiańskiej na wprost ujścia Pisy do Narwi. Utworzył go w 1927 roku Adam Chętnik. Na powierzchni około 3,5 ha znajdują się 23 budynki z wyposażeniem oraz kilkadziesiąt obiektów tzw. małej architektury. Na terenie skansenu znajdują się pozostałości średniowiecznego grodu Piastów Mazowieckich.

Na terenie gminy i Nowogrodu znajdują się trzy linie umocnień z czasów II wojny światowej – linia schronów bojowych SGO „Narew” (1939 r.), sowiecka linia Mołotowa (1941 r.) i bunkry niemieckiej linii obrony z 1944 r. W Nowogrodzie odbywa się szereg imprez m.in. Ogólnopolskie Dni Kultury Kurpiowskiej, Noc Świętojańska, Dzień Świąteczny i Inscenizacja Obrony Nowogrodu z września 1939 roku.

Dzisiejszy Nowogród liczy 2146 mieszkańców i jest atrakcyjnym miejscem dla turystów i dla wszystkich spragnionych obcowania z nieskażoną przyrodą. Wspaniałe starorzecza Narwi i Pisy oraz obie rzeki dostarczają niezwykłych wrażeń i przeżyć. Czarowne widoki, cisza przerywana jedynie głosami ptaków i pluskiem wody, koją skołatane nerwy, skłaniają do wyciszenia, błogości, całkowitego wyluzowania. W każdą sobotę odbywa się w Nowogrodzie wielki jarmark, na którym kupić i sprzedać można prawie wszystko. Położone nad Pisą wsie Serwatki, Baliki, Ptaki, Morgowniki, nadnarwiański Szablak są wymarzone do weekendowych wypadów. Na miejscu można wypożyczyć kajaki, spłynąć Pisą i Narwią, zatrzymać się na zwiedzanie skansenu, posiłek w restauracji „Wiszące ogrody nad Narwią”, lub karczmie skansenowskiej. Dalej rowerem zwiedzić Jankowo Młodzianowo i Jankowo-Skarbowo – miejscowości słynące ludową twórczością artystyczną, albo też przejść lub popedałować szlakiem schronów bojowych Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew” z września 1939 roku. Przez spokojną, dostojną Narew i dziarską Pisę wiedzie szlak żeglowny od Wisły na Wielkie Jeziora Mazurskie. Jakież to niezapomniane wrażenie, jaka ulga gdy po wspinaczce pod prąd żwawej rzeki rozwija się żagle na marszczonej bryzą tafli wielkiego jeziora!

Photo by: Krzysztof Serafiński ( www.serafinski.com )

W czasie I wojny światowej na Narwi koło Nowogrodu utrzymywał się przez 3 miesiące front rosyjsko – niemiecki, podczas którego miasto zostało zniszczone w 70%. W obronie miasta brali udział nie tylko bohaterscy żołnierze 205 pułku piechoty, lecz również młodzież akademicka z Politechniki Warszawskiej i Uniwersytetu Warszawskiego. Choć miasto utraciło swą handlową sławę, to jednak przedwojenny Nowogród znany był w najbliższej okolicy ze swych warsztatów rzemieślniczych i sklepów. W tym czasie rozpoczął się rozwój miasteczka jako ośrodka letniskowego i turystycznego. Do ugruntowania tej nowej roli najbardziej przyczyniło się powstanie Muzeum Kurpiowskiego i kolejka wąskotorowa z Łomży do Myszyńca.

W 1939 roku, w pośpiechu, na terenie Nowogrodu i okolic (Jednaczewo, Łomża, Wizna) powstawały schrony bojowe aby w spodziewanej agresji hitlerowskich Niemiec mogły być strategicznym punktem oporu na linii rzeki Narew. W ciągu pierwszych sześciu dni wojny, na linii Narwi trwały walki obronnozaczepne Podlaskiej Brygady Kawalerii. Dopiero 7 września rozpoczęło się bezpośrednie uderzenie nieprzyjaciela na główną linię obrony. Nowogrodu broniły oddziały 33 pułku z 18 dywizji piechoty wchodzącej w skład Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Narew”. Na odcinku Jankowo-Szablak atak nieprzyjaciela odpierał trzeci batalion 33 pułku piechoty pod dowództwem majora Józefa Sikory, który nakazał zniszczenie mostu na Narwi by uniemożliwić dotarcie nieprzyjaciela na przeciwległy brzeg rzeki. W nocy z 7 na 8 września Niemcy podjęli próbę sforsowania Narwi przy wsparciu artylerii i broni maszynowej – na drugi brzeg dotarła tylko jedna łódź, której załoga została zlikwidowana. 8 września, kosztem wielkich strat, oddziały niemieckie zdobyły przyczółek lecz kontratak 8 kompani 33 pułku piechoty zmusił je do wycofania się na pozycje wyjściowe na prawym brzegu rzeki. W trakcie tych walk, na pozycji pod Szablakiem, poległ dowódca 8 kompanii, porucznik Tarczałowicz oraz około połowa stanu żołnierzy kompanii. Płk Lucjan Stanek – dowódca pułku, skierował w ten rejon 5 kompanię z Jednaczewa. Ponownie odtworzono poprzednią pozycję.

Photo by: Krzysztof Serafiński ( www.serafinski.com )

Nie mogąc poradzić sobie z twardą obroną Polaków, Niemcy ściągnęli w okolice Nowogrodu przeciwlotnicze działa 88 mm. 9 września ogniem tych armat, nieprzyjaciel zniszczył trzy polskie schrony, co umożliwiło zdobycie na stałe przyczółka na lewym brzegu Narwi. W toku dalszych działań Niemcy wyparli polskie oddziały na trzecią linię obrony za Nowogrodem. Załogi schronów musiały prowadzić dalszą walkę w osamotnieniu. Do wieczora 10 września, wszystkie polskie umocnienia zostały zdobyte. Próba przyjścia z pomocą obrońcom Nowogrodu, od strony Miastkowa, podjęta siłami 42 pułku piechoty nie mogła już przynieść pozytywnych efektów. Niemcy zbyt mocno trzymali się w Nowogrodzie. W związku z tym zadecydowano o wycofaniu całości sił polskich w nocy z 10 na 11 września w kierunku Czerwonego Boru. Zaledwie 800-osobowa garstka polskich żołnierzy wspierana przez ludność cywilną z miasta i okolic dzielnie walczyła z kilkunastotysięczną dywizją niemiecką której zadała olbrzymie straty. W czasie walk Nowogród został zniszczony w ponad 90 %.

Photo by: Krzysztof Serafiński ( www.serafinski.com )

14 września 1978 roku odbyła się w Nowogrodzie uroczystość z udziałem kawalera Krzyża Virtuti Militari, porucznika rezerwy Zdzisława Rożnowskiego. Za bohaterską postawę mieszkańców Nowogrodu oraz osiągnięcia i rzetelną pracę dla Ojczyzny miasto zostało odznaczone Krzyżem Grunwaldu III Klasy. W okresie powojennym miasto zostało odbudowane i obecnie rozwija się jako ośrodek turystyczno-wypoczynkowy.